Birincil Verem

Eskiden birincil verem bulaşmasına, çocuklarda çok sık raslanırdı. Neden sözettiğimizi anlamak için, yeni doğmuş bebeğin verem basiliyle hiç temas etmemiş olduğunu düşünmemiz gerekir. Oysa, er ya da geç, çoğunlukla da akciğer veremine tutulmuş bir kişiyle temas ederek, bu basili alacaktır. Veremli bir ineğin sütü de bulaşmaya neden olabilir.

Çocuk basili aldıktan birkaç hafta sonra verem bozunu oluşur. Basilin bedene girdiği yerde organizmanın tepkisi olan bu bozun (birincil verem odağı) çoğunlukla akciğerde, bazen de deride ya da mukozadadır. Çevresinde küçük ya da büyük bir iltihap tepkisi vardır. Gene birincil verem odağı dolaylarında veremli lenf düğümleri gelişir; verem bozunu akciğerdeyse, lenf düğümleri büyümeleri de soluk borusundan ya da ana bronşlar çevresinde yeralır. Hastalık çocuğa bulaşmamış olduğu sürece, çocuğun derisi tüberkülinle (verem basilinin oluşturduğu zehirli madde) temastan etkilenmez. Bu durumda, tüberkülinli deri tepkimeleri negatif demektir.

Bulaşmadan birkaç hafta sonraysa, deri tüberküline tepki gösterir. Bu durumda tüberkülin deri testi, pozitif diye nitelenir ve kişinin bu maddeye alerjisi olduğu anlaşılır. Alerjinin ortaya çıkmasıyla birlikle ateş de görülür. Ateş bazen yüksek ve uzun süreli (39-40 C; 3,4, hattâ 5 hafta), bazen de daha düşük ve daha kısa sürelidir (38-38,5 C, 8 veya 15 gün). Ateş bazen çok önemsiz de olabilir. Bazı çocuklar çok bitkinlesin bazıları hastalığa daha iyi katlanır Bacaklarda, ezik ya da çürüğe benzer, kırmızı renkli, düğüm düğüm oluşumlarla yansıyan kabartılı kızarıklık, az rasla-nan, ama anlamlı derisel belirtilerdendir.

Verem aşısı (BCG) kullanılmaya başlanmadan önce, birincil bulaşma teşhisi, aşağıdaki aşılarla yapılan «tüberküline karşı deri duyarlığı» incelemelerine dayandırılmaktaydı:

— deri tepkimesi (deriyi çizsrek çiziğin üstüne ham tüberkülin koyma);
— deri içi tepkimesi (deri içine iğneyle tüberkülin eriyiği verme).
Bu tepkimelerin anlaşılması bazen güç olduğundan, gerektiğinde tekrarlanmalıdırlar; çünkü sağlıklı bir yorum, ancak güvenli verilere dayanılarak yapılabilir.

Deri tepkimesinin pozitif olması, kişinin verem basiliyle temas etmiş olduğunu gösterir; ama bu temasın ne zaman olduğunu belirtmez (BCG aşısı yapılmış çocuklarda da tüberkülin tepkimesi pozitif sonuçlanmaktadır).
Tepkimenin negatif olması, kişinin verem basiliyle hiç temas etmemiş olduğunu gösterir.
Daha önce negatif sonuç alınmışken, oldukça kısa bir süre içinde (birkaç haftada) tepkimenin pozitife dönüşmesi, bulaşma zamanı konusunda oldukça kesin bir fikir verir. Negatif I ikten pozitifliğe dönüşün zamanının güvenle saptanabilmesi, birincil veremin henüz ilerleme aşamasında olduğunu göstereceğinden, çok önemlidir.
Dikkati solunum sistemine çekecek hiç bir belirti görülmez. Çocuk öksürmez, solunum güçlüğü çekmez. Dinlemede akciğerler normaldir.

Röntgen filminde çoğunlukla, akciğerlerde lenf düğümleri büyümesinden ileri gelen niteleyici saydamsızlıklar (lekeler) görülürse de, birincil bulaşmalardan çoğunun röntgen belirtisi vermeyebileceğini unutmamak gerekir.

Hastaların çoğunda (modern tedavilerin bilinmediği dönemlerde de), birincil verem, röntgen belirtilerinin ortadan kalkması için gerekli süre olan 1-2 yıl içinde iyileşir; iyileşmeden sonra da, röntgen filmlerinde «kireçlenmeler» görülür ve bunlar kalsiyum tuzları içeren yara izleri olarak kabul edilir.

Birincil bulaşmanın iyileşmeye başlama döneminde, bazı ihtilatlar ortaya çıkabilir:
— soluk borusunun dıştan lenf düğümleri tarafından sıkıştırılması ya da lenf düğümlerinin bronşa açılarak tıkaması: Bronş artık hava geçirmediği için, bu bölümün altında akciğer lobu havalanamaz ve röntgen de saydamsızlaşır (akciğer çökmesi); akciğer çökmesinin uzaması, bronşlarda genişlemeyle sonuçlanabilir;
— çoğunlukla evrimi iyi olan verem kökenli zatülcenp;
— genellikle küçük tanecikli (miliyer) veremle birlikte görülen ve bütün organizmaya yayılmış çok sayıda küçük tanecikler biçiminde oluşumlarla nitelenen verem kökenli beyin zarları iltihabı: Bu biçimler eskiden öldürücüydü;
— bebek hastalığa yaşamının ilk haftalarında yakalanırsa, son derece ciddi evrim gösteren atipik zatürreler.
Birincil bulaşmayı izleyen yıllarda, hastalığın yer yer kemikleri de etkilediği görülebilir. Pott hastalığı, kalça (eklemi) veremi denilen bu biçimlere, artık son derece ender Taşlanmaktadır. 1-2 yıl sonra, birincil bulaşma iyileşmiş kabul edilir; ama bu, ilerde vereme bağlı başka hastalıkların ortaya çıkmayacağı anlamına gelmez. Gerçekten, yarada, özellikle de kireçlenmiş lenf düğümlerinin içinde, canlı verem basilleri kalır. Beden bunlara, özellikle ergenlik çağını izleyen yıllarda (hattâ daha sonra) iyi katlanır; iyi beslenemeyenlerde, şeker hastalarında ve alkoliklerde, bazen görünen bir neden olmaksızın verem basilleri yeniden etkinleşir ve akciğerlerde kovuklar oluşturabilir. Bu, üçüncül verem diye de anılan «gerçek verem hastalığadır. Eskiden oldukça öldürücü, bu nedenle de korkutucu olmasına karşılık, günümüzde evrimi oldukça iyidir. Bunun iki nedeni vardın

— günümüzde vereme karşı etkili ilaçlar vardır. Bunların kullanılması ve bütün birincil bulaşmaların erken ve sistemli biçimde tedavi edilmesi, bozunları kesin olarak mikroptan arındırmakta ve verem enfeksiyonunun geç belirtilerinin etkilerini büyük ölçüde azaltmaktadır;
— verem aşısının bulunmasıyla, verem enfeksiyonunu önlemekte büyük bir aşama gerçekleştirilmiştir. Verem aşısı (BCG), labcratuvar çalışmalarıyla elde edilmiş özel bir basildir. Sığır kökenli olan bu basil, özel ortamlarda çeşitli işlemlerden geçirildikten sonra, gerek insanlarda, gerekse sığırlarda, hastalık yapıcı niteliğini yitirir. Hastalık belirtilerine yolaçmaksızın bir tür alerjiye neden olur (tüberkülin karşısında deri tepkileri ve bu tepkilerin negatiften pozitife dönüşmesi). Böylece, tehlike yaratmadan bağışıklık kazandırılmış olur. Aşının uygulanmamasını gerektiren hiç bir durum yoktur. Genel durumu çok kötü olmamak koşuluyla her çocuğa, erken olarak verem aşısı yapılmalıdır.
Verem aşısı uygulaması, aşının etkililiğinin (tüberkülin tepkimelerinin pozitifliğinin) denetlenmesini, tepkimelere yeniden negatif sonuçlandığında tekrar aşıları yapılmasını da içerir. Günün birinde verem basiliyle raslantısal bir temas, tüberkülin deri tepkimelerinin pozitifliğini, çocuğa hiç bir sıkıntı vermeksizin, kesin ve kalıcı kılacaktır.